چالشی به نام آسیب‌های اجتماعی

دکتر محمد صادق حدادان

سال هاست سیاست گذاران، فعالان تعلیم و تربیت و والدین روش‌های گوناگونی را برای پیشگیری از رفتار مشکل‌زا در جوانان و نوجوانان تدارک می‌بینند؛ با این حال بسیاری از این تلاش‌ها با موفقیت اندک همراه بوده یا حتی تاثیرات معکوسی را به دنبال داشته است؛ از جمله این تلاش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- ارائه اطلاعات:

اغلب ارائه اطلاعات اولین گام بوده است، اینکه مثلا نوجوانان بدانند عواقب مصرف مواد مخدر می تواند چه چیز هایی باشد، یا بدانند که اعتیاد به مواد مخدر قابل ترک کردن است؛ با این حال تحقیقات نشان می دهند اطلاعات به تنهایی رفتار را تغییر نمی دهد؛ اطلاعات مهم و ضروری است اما کافی نیستند.

یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های آگاهی‌بخشی جهت پیشگیری از رفتارهای مشکل‌زا به نام «D.A.R.E. program»  که در آمریکا اجرا شده است، پس از انجام تحقیقات نتایج ناامید کننده ای را به دنبال داشته است.

2- ترساندن:

یکی دیگر از رویکردهای رایج ترساندن جوانان است؛ بازدید بچه‌ها از زندان‌ها، مراکز ترک اعتیاد و یا سخنرانی در مورد عواقب قانونی و جزائی انجام رفتار پرخطر با این نگرش که این تجربه آن چنان تاثیرگذار خواهد بود که نوجوانان را از انجام این رفتارها باز دارد.

برنامه «Scared Straight program» یکی از نمونه‌های مطالعه شده این روش است که نتایج آن نشان می‌دهد اثرات معکوسی را به دنبال داشته است به گونه‌ای که وزارت دادگستری ایالات متحده اکنون استفاده از این روش را ممنوع اعلام کرده است.

3- رویکردهای تنبیهی:

تعلیق، اخراج موقت، اخراج سیستماتیک، قوانین اعتصاب و...از رویکردهای رایج و جاری در مدارس به شمار می آیند . فعالیت های PYD به مثابه «شلوغ کردن» سر جوانان نیست، فعالیت های آن بر اساس نقاط قوت جوانان و برنامه های معناداری است که ارزش زمان نیز در آن دیده شده است.

نتایج پژوهش متاآنالیزی در سال 2009 که به بررسی 361 مقاله علمی که بر اثرات این گونه مداخلات بر پیش گیری از بروز رفتارهای مشکل زا پرداخته بودند انجام شد، نشان داد که در مجموع این روش ها اثرات ضعیف (کم اثر) یا منفی در پی داشته اند.

در حالی که بسیاری از روش های مشابه آنچه مورد بررسی قرار گرفت نتوانسته اند اهداف خود را برآورده کنند، به وضوح نیاز به روش های جدید در این زمینه احساس می شود. در این میان دیدگاه PYD: Positive Youth Development (رشد مثبت جوانی) از جمله رویکردهایی است که بر پژوهش های بسیار استوار شده و نتایج نویدبخشی را به دنبال داشته است.

یکی از تعاریف این رویکرد بیان می کند که: رشد مثبت جوانان، یک رویکرد هدف‌مند و جمعی (اجتماعی) است که جوانان را در مدارس، سازمان ها، گروه های همسالان و خانواده هایشان به شیوه ای سازنده درگیر می کند.

نکته مهم این است که محققان دریافته اند که درگیر کردن جوانان در فعالیت‌ها و پروژه های اجتماعی و داستان محور (سناریو محور) مانند کار داوطلبانه، احتمال اینکه آنها درگیر رفتارهای مشکل‌ساز شوند را کاهش می‌دهد؛ این رویکرد محصور به مدرسه و برنامه درسی نیست و می توان آن را در محیط ها و سازمان های مختلف ادغام کرد، بنابراین می تواند شکل های مختلف داشته باشد و با برنامه های مختلف هم زیستی کند.

این رویکرد جوانان را به عنوان «آینده داران» نه «مشکل زا» می شناسد؛ به این معنی که فرض بر این است که همه جوانان دارای نقاط قوت هستند و می توانند مشارکت مثبت داشته باشند.

فعالیت های PYD به مثابه «شلوغ کردن» سر جوانان نیست، فعالیت های آن بر اساس نقاط قوت جوانان و برنامه های معناداری است که ارزش زمان نیز در آن دیده شده است.

بنابراین این برنامه به صورت یکسان برای همه اجرا نمی شود؛ نقاط قوت آنها هرچه که باشد، هدف شناسایی، استفاده و تقویت آن نقاط قوت خاص است و البته نکته مهم اینجاست استراتژی PYD مستلزم ایجاد نقاط قوت نیز هست، زیرا می‌دانیم که جوانان با توانمندی های بیشتر معمولاً مشکلات کمتری دارند؛ بنابراین ممکن است در این برنامه فرصت هایی برای کارآموزی، مهارت افزایی و ... ایجاد گردد. بخش مهم دیگر در نتیجه بخش بودن این روش، ایجاد روابط گرم، صمیمی و قابل اعتماد بین بزرگسالان و جوانان است.