حرف رک نوشت؛ با فرارسیدن فصل بهار،در مناطق آذربایجان غربی رویش گیاهان خوراکی و کوهی آغاز می‌شود  این گیاهان، علاوه بر ارزش غذایی، دارای خواص دارویی نیز هستند. طبیعت آذربایجان غربی به‌عنوان بستر رویش گیاهان دارویی و کوهی شناخته می‌شود. این منطقه با داشتن تنوع آب‌وهوایی، بارش‌های مناسب و رویش ۸,۰۰۰ گونه گیاه دارویی و کوهی به یکی از منابع اصلی طب سنتی تبدیل شده و قطب گیاهان دارویی و خوراکی محسوب می‌شود.

آذربایجان غربی دارای بیش از 2.5 میلیون هکتار مرتع و 101 هزار هکتار جنگل است. این منطقه از این‌سو ظرفیت مناسبی برای کشت و پرورش گیاهان دارویی دارد. مصرف گیاهان دارویی نسبت به داروهای شیمیایی به‌دلیل نداشتن یا پایین‌بودن اثرات سو ناشی، مصرف آسان و آشنابودن ذائقه مردم با آنها در کنار عوارض و تبعات منفی استفاده از داروهای شیمیایی، مهم‌ترین علل اقبال عمومی نسبت به مصرف گیاهان دارویی است.

باتوجه‌به پتانسیل و ذخایر به همراه تنوع بالای استان در بخش گیاهی دارویی و کوهی، تولید گیاهان دارویی و صنعتی در مقیاس بزرگ‌تر می‌تواند به بالابردن درآمد مردم و ایجاد اشتغال جدید مرزی کمک کند.

لزوم توجه به بسته‌بندی و بازاریابی گیاهان دارویی

اسماعیل علیزاده  سرپرست مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی گفت: آذربایجان غربی دارای نزدیک به 20 هزار گونه گیاهی است که یا شناخته شده یا نیازمند مطالعه است. این تنوع گیاهی به‌عنوان یکی از مواهب الهی در این منطقه موردتوجه قرار گرفته است باتوجه‌به اهمیت مصارف مختلف گیاهان در جهان، توجه به این بخش از طبیعت در کشور و استان آذربایجان غربی نیز افزایش‌یافته است. گیاهان دارویی، با تعداد بین 600 تا 700 نوع، کاربردهای مختلفی از نظر درمانی دارند. ضرورت توجه به بسته‌بندی و بازاریابی گیاهان دارویی در آذربایجان غربی نیز مورد تأکید قرار دارد. این تلاش‌ها می‌تواند به ارتقای درآمد مردم و ایجاد اشتغال در این بخش کمک کند.

وی ادامه داد: برداشت بی‌رویه از این گیاهان، به جانشینی آن‌ها باتوجه‌به رویش و تکثیر آن‌ها در طبیعت، می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و ذخایر ژنتیکی کمک کند. لازم است مردم باتوجه‌به نحوه برداشت، از روش‌های نوین استفاده کرده و به انقراض گونه‌های گیاهی خوراکی جلوگیری کنند.

این مقام مسئول اضافه کرد: مصرف این گیاهان در سفره‌های مردم آذربایجان غربی همیشه موردتوجه قرار دارد و طعم‌های بهاری از آن‌ها در غذاها و خوراکی‌های سنتی این منطقه به چشم می‌خورد.

وی تصریح کرد: باتوجه‌به اهمیت این گیاهان، لازم است مردم و بهره‌برداران به‌دقت در برداشت و استفاده از آن‌ها اقدام کنند تا این ثروت طبیعی حفظ شود.

علیزاده عنوان کرد: در استان آذربایجان غربی، گونه‌های گیاهی خوراکی و دارویی به‌وفور یافت می‌شوند. این منطقه دارای 520 گونه گیاه دارویی است که 70 تا 100 گونه از آن‌ها قابل‌مصرف به‌عنوان غذا هستند. همچنین بیش از 1,400 گونه گیاه در این استان وجود دارد که ظرفیت مناسبی برای انجام مطالعات تحقیقاتی در زمینه گیاهان را فراهم می‌کند.

وی گفت: برداشت گیاهان خوراکی محلی در آذربایجان غربی هم‌زمان با آغاز بهار و رویش این گیاهان آغاز شده است. اما تغییرات اقلیمی و برداشت‌های بی‌رویه، به خطر انقراض گونه‌های گیاهی خوراکی در مناطقی مانند دره شهدا، قاسملو، کوه سیر و قوشچی در شهرستان ارومیه افتاده‌اند.

خواص درمانی شنگ

الناز جوان کارشناس گیاهان دارویی اظهار کرد: یلمیک که به نام شنگ نیز شناخته می‌شود، گیاهی است که در طبع سرد و خشک قرار دارد. این گیاه خواص درمانی بسیاری دارد.
وی ادامه داد: مصرف یلمیک می‌تواند به بهبود کبد چرب کمک کند و این گیاه مفید در درمان مشکلات پوستی و کچلی است و این گیاه به‌ویژه در خونریزی رحم و معده مؤثر است.
جوان تصریح کرد: یلمیک به‌عنوان ماده سمیت زدایی نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد و در درمان روماتیسم، نقرس و امراض مفید است.

وی گفت: این گیاه پرخاصیت در درمان کولیت، التهاب روده و زخم‌های گوارشی مؤثر بوده و در افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی، مصرف یلمیخ توصیه نمی‌شود.

این کارشناس گیاهان دارویی عنوان کرد: ریشه یلمیخ دارای لعاب بوده و کمی تلخ است. از ضماد برگ‌های این گیاه در ساخت کرم استفاده می‌شود تا زخم‌های سطحی را بهبود دهد. همچنین، حکیم محمد ابن زکریای رازی خوردن ریشه گیاه یلمیخ را پادزهر سموم می‌دانست. عصاره گیاه یلمیخ به‌عنوان یک فرآورده مکمل در بهبود کبد چرب نیز مؤثر است و تاکنون هیچ‌گونه عارضه جانبی خاصی از این گیاه مشاهده نشده است.

خواص درمانی کنگر

جوان در خصوص گیاه کوهی کنگر تصریح کرد: کنگر گیاهی است خودرو با برگ‌های خاردار و ساقه‌های ضخیم، شبیه به کرفس. از آن در پخت سوپ، خورشت و حتی به‌صورت خام در سالاد استفاده می‌شود

وی با اشاره به خاصیت گیاه خودروی کنگر افزود: این گیاه دارای خواص متعددی است که می‌توان به ضدعفونی‌کننده، اشتهاآور و تب‌بر بودن اشاره کرد.

جوان عنوان کرد: مصرف کنگر باعث تقویت دستگاه گوارش و برگ کنگر ادرارآور و نیروبخش است و قلب را نیز تقویت می‌کند.

وی اضافه کرد: کنگر دارای ویتامین‌های A، B، D، E و املاح معدنی مانند پتاسیم و کلسیم است. همچنین، از اسهال جلوگیری می‌کند، برای درمان مرض قند و همچنین در هضم غذا، سلامت دستگاه گوارش و سیستم قلبی عروقی مؤثر است و به‌عنوان یک گیاه محبوب در آشپزی، کنگر در غذاهای مختلف به کار می‌رود و خواص آن نیز از نظر تغذیه‌ای بسیار مفید است.

خواص درمانی غازیاغی

کارشناس گیاهان دارویی در خصوص گیاه پرخاصیت غازیاغی گفت: غازیاغی (گیاه پای غاز) گیاهی مفید با طبع گرم و خشک است که به‌خصوص برای درمان برص کاربرد دارد. از آن می‌توان غازیاغی پلو تهیه کرد که یک غذای با غازیاغی است.

وی ادامه داد: این گیاه دارای خواص زیادی است و در درمان مواردی مانند تصفیه خون: غازیاغی به تصفیه خون، تنظیم ترشحات غدد داخلی، بهبود چین‌وچروک پوست کمک کاهش علائم رماتیسم مؤثر باشد.

جوان گفت: مصرف مقداری از غازیاغی با عسل می‌تواند در درمان بواسیر مفید باشد و برخی معتقدند که مصرف غازیاغی می‌تواند هوش را افزایش دهد.

وی تصریح کرد: این گیاه پرخاصیت ممکن است در بهبود سلامت عروق خونی کمک کند و مصرف غازیاغی ممکن است در تسکین سوختگی‌ها مفید بوده و به بهبود لثه کمک کند.

جوان یادآور شد: مصرف تخم غازیاغی با عسل به مدت ۱۴۵ روز می‌تواند در درمان برص مؤثر باشد (هر بار ۱۰ گرم تخم آن را با عسل بخورید و سپس ۲۰ دقیقه در آفتاب بنشینید.

وی افزود: مضرات غازیاغی شامل تحریکات پوستی (در صورت زیاده‌روی)، یرقان، کلیه‌های ضعیف، مثانه، عقیم‌کننده (میوه) و سقط‌جنین می‌شود.

جوان بیان کرد: برای تهیه غذا با غازیاغی، می‌توانید سوپ غازیاغی را تهیه کنید. این سوپ معطر و خوشمزه است و در تهیه انواع آش، سوپ، کوکو و سبزی‌پلو به کار می‌رود.

غازیاغی به تصفیه خون، تنظیم ترشحات غدد داخلی و درمان بیماری‌های پوستی نیز مؤثر است.

فاطمه جوادی یکی از اهالی روستای بالانج ارومیه اظهار کرد: با شروع بهار تمام کوه و مراتع سبز می‌شود و گیاهان کوهی به‌صورت تازه‌خوری جمع‌آوری می‌شوند و در فصول زمستان به‌صورت خشک شده به فروش می‌رسند. این کسب‌وکار محلی برای بازاریان و بانوان در روستاها مناسب است.

وی ادامه داد: صبح زود به جمع‌آوری گیاهان می‌رویم و این کار تا حدود یک ماه ادامه دارد و با جمع‌آوری این گیاهان هم خودمان مصرف می‌کنیم و هم مقداری را به فروش می‌رسانیم.

جوادی با اشاره به نوع گیاهان خوراکی برداشت شده افزود: برخی از گونه‌های این گیاهان از جمله پیازکوهی، کنگر، مندی، گل‌آقا، ریزک، تره کوهی و موسیر است که مورداستفاده قرار می‌گیرد.

وی خاطرنشان کرد: دوه دابانی»، «غاز آیاغی»، «یلمیک»، «گندله»، «تره کوهی»، «گلین بارماغی»، «قجی»، «ارمنی قجسی»، «کنگر»، «مندی»، «اوشگون یا ریواس»، «چریش»، «داغ مرزه سسی» و «اولییک» هم تنها بخشی از این گیاهان کوهی است که در این فصل سال سفره‌های مردم استان را معطر می‌کند.

منطقه‌های جزیره‌های دریاچه ارومیه نیز بیش از 585 گونه گیاهی را در خود جای‌داده‌اند که پسته وحشی از جمله مهم‌ترین این‌گونه‌هاست. ارس کوهی، درخت سقز و بادام‌کوهی نیز از جمله گونه‌های شاخص در این جزیره‌ها هستند.
به‌علاوه، گیاهان کوهی نیز در این منطقه شناسایی شده‌اند. برخی از این‌گونه‌ها شامل بیزه، اله گز، نعناع کوهی، ریواس، کنگر و ثعلب بومی منطقه هستند.
ازآنجاکه این گیاهان اغلب نیاز کمتری به آب و مراقبت دارند، می‌توان آن‌ها را در فضاهای سبز شهری کشت کرده و فرهنگ استفاده از آن‌ها را در جامعه نهادینه ساخت.
در نهایت، گیاهانی مانند رزماری، اسطوخودوس، انواع زنبق، و انواع آویشن نیز در این منطقه یافت می‌شوند.