همزمان با دهه اول ماه محرم مردم مناطق مختلف آذربایجان غربی با برگزاری مراسم، آئین و مجالس روضه در سوگ شهادت شهدای دشت کربلا اشک ماتم می‌ریزند و عزاداری می‌کنند و با نزدیک شدن به تاسوعا و عاشورای حسینی این مراسم‌ها به اوج می‌رسد.

ماه محرم در این دیار اعم از شیعه و سنی و حتی اقلیت‌های دینی آداب و رسوم خاصی دارد مراسم اعلان عزا، آئین طشت گذاری، زنجیرزنی، دستجات عزاداری، دادن نذری، توسل به دستجات عزاداری بخشی از آداب مردم این منطقه در ماه محرم است.

مردم این منطقه با سیاه پوش کردن سردر منازل، مغازه‌ها، معابر اصلی شهر و خیابان‌ها و نیز بر تن کردن جامه‌های سیاه به رسم هر سال همزمان با آغاز ماه محرم اقدام به عزاداری کرده و و عاشقان حضرت اما حسین (ع) و ۷۲ یار باوفایش عشق و ارادت خود را هرسال در قالب عزاداری مستحکم‌تر می‌کنند.

آئین «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» که منسوب به اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام است، از مهمترین مراسم آذری‌های همزمان با آغاز ماه محرم است، هر چند این رسم امروز به شکل گسترده در شهرهای آذربایجان غربی اجرا نمی‌شود اما هستند هنوز هیئت‌های عزاداری که با برگزاری این آئین به استقبال ماه محرم می‌روند.

در این آئین، طشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب رود فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد و نشان از جایگاه والای آب در فرهنگ شیعیان و بخصوص ایرانیان است، طشت هایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌گیرند، گرد، از جنس برنز و یا مس است؛ بعد از عزاداری، ریش سفیدان و عاشقان حسین (ع) در هر محله، طشت ها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می‌شوند؛ حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آنها دسته سینه زنی با شعار «الدخیل یا ابوالفضل» سینه می‌زنند.

بعد از قرار گرفتن طشت ها در سکوهای مخصوص و در میان حزن و اندوه حاضران، دعای مخصوص خوانده می‌شود و از آب طشت به عنوان تبرک، اکثریت حاضران و عزاداران استفاده می‌کنند.

مراسم شاه حسین گویان در آذربایجان غربی

مراسم شاخسی از آن نظر منحصر به فرد است که در هیچ کجای دنیا غیر از آذربایجان برگزار نمی‌شود. البته مراسم هیئت و سینه زنی در آذربایجان نیز همانند سایر شهرهای ایران و دنیا انجام می‌شود. می‌توان گفت زمانی که تمامی شهرهای شیعه دنیا، در خاموشی و سکوت شب فرو می‌روند، صدای شاخسی-واخسی در آذربایجان بلند می‌شود

مراسم شاخسی تقریباً در همه شهرها و روستاهای آذربایجان برگزار می‌شود، در این نوع عزاداری جمعی از مردان از پیر و جوان گرفته تا میانسال و کودک، شانه در شانه هم قرار گرفته و در صف‌های طویل، طول خیابان و محله را طی می‌کنند.

یکی از اعضای هیئت با استفاده از بلندگوهای سیار اشعار مذهبی، مداحی‌ها و نوحه‌های جان سوز را با آهنگ‌های دلنشین و حماسی قرائت می‌کند و شاه‌حسین گویان جواب می‌دهند؛ حرکت آرام و طولی این دسته به همراه چراغ‌ها و فانوس‌هایی که در میان جمعیت روشن است، همواره عظمت دل سوختگان حسین را در اذهان متبادر می‌سازد.

اوج این مراسم در ظهر عاشورا و پس از اتمام عزاداری ظهر عاشوراست که عزاداران، با ذکر «شاخسی، واخسی»، پس از طی کردن مسیری طولانی نهایتاً خود را به خیمه‌های به آتش کشیده شده (نماد خیمه‌های امام حسین (ع) و یارانش در کربلا) رسانده و به سوگ واقعه می‌نشینند.

علم گردانی و تشکیل دستجات عزاداری در آذربایجان غربی همزمان با محرم

یکی از آئین‌های دیرینه مردم آذربایجان غربی در ماه محرم علم گردانی، زنجیر زنی و تشکیل دستجات عزاداری داری است و عموماً زنجیر در میان عزاداران به شیوه یک دست بر شانه‌ها نواخته می‌شود. دسته‌های زنجیر زنی شهر ارومیه نیز به عنوان یکی از کانون‌های بزرگ عزاداری در دهه اول ماه محرم از همان روزهای اول و دوم به راه می‌افتند.

این دسته‌ها مجموعه‌ای از مردان، جوانان و کودکانی هستند که معمولاً در دو ردیف یا دسته عزاداری سازمان می‌یابند که برای نشانه عزادار بودن پیراهن سیاه معمولی یا کمی بلند پوشیده و برخی نیز دستمال سیاهی به نام (باش قره سی) بر سر می‌بندند.

دسته‌های عزاداری زنجیرزنی پس از آرایش و تشکیل دسته‌ها و قبل از حرکت به سوی خیابان‌های اصلی شهر در کوچه‌های محلات و مقابل مسجد محله زنجیر زنی می‌کنند. در روستاها هم، عزاداران با توجه به کوچک بودن مکان و بافت روستایی در کوچه‌ها به عزاداری می‌پردازند. خانواده‌ها و افرادی که طی این ایام نذر و حاجتشان قبول شده باشد، صبح روز تاسوعا برای دسته‌های زنجیر زنی صبحانه می‌دهند، که اغلب شامل نان و پنیر یا کره و عسل است.

تعزیه خوانی و شبیه خوانی، برپایی سفره‌های نذری، قربانی گوسفند پای دستجات عزاداری، برگزاری مجالس عزا با سخنرانی سخنرانان در خصوص فلسفه قیام حسینی از دیگر آیین‌هایی که مردم این دیار همه ساله همزمان با ماه محرم به خصوص دهه اول برگزار می‌کنند.