آرتمیا؛ گنجی نهفته در اعماق دریاچه ارومیه

شاهین سپهراد

ایرنا نوشت: دریاچه ارومیه ظرفیت برداشت و صادرات سالانه بیش از ۳۰۰ تن آرتمیا را دارد که با درآمدزایی مربوط به این موجود ریز، می‌توان تحولی در تامین درآمد آذربایجان‌غربی ایجاد و حتی این استان را از بودجه دولتی بی‌نیاز کرد.
“آرتمیا” گونه جانوری قرمز کوچکی است که در سال‌های پرآبی دریاچه ارومیه در همه جای آن به وفور یافت می‌شد اما در سال های کم آبی، کم‌کم ناپدید شد و همین امر یک حساسیت رسانه‌ای را رقم زد.با توجه به نیاز اساسی صنعت آبزی پروری کشور به آرتمیا به نظر می‌رسد این جاندار ریز اما با ارزش، نه تنها پتانسیل ایجاد تحول اقتصادی در منطقه را دارد، بلکه عاملی نیز برای موفقت دولت مردمی در تحقق رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در بحث پشتیبانی و حمایت از تولید داخلی محسوب می‌شود.
هرچند در یک بازه زمانی خاص اخباری مبنی بر انقراض آرتمیا در دریاچه ارومیه مطرح شد ولی یافته‌های علمی نشان می‌دهد که “آرتمیا” به دلیل خشکی و شوری بیش از اندازه دریاچه ارومیه از بین نرفته و می‌تواند سال‌ها به صورت “سیست” در مصب رودخانه‌های منتهی به دریاچه ادامه حیات دهد؛ موضوعی که امیدها به حیات این جاندار کوچک با ارزش اقتصادی بالا را زنده نگه داشته است.در کنار این موضوع، صیانت و حفاظت از ذخایر ژنتیکی آرتمیا در این منطقه نیز پیگیری می شود تا در صورت بروز بحران خشکسالی و کم‌آبی به مانند بحران ۲ دهه اخیر دریاچه ارومیه، این جاندار ارزشمند از گزند این چالش ها در امان باشد.
۱۰ درصد از آرتمیای دریاچه ارومیه، مانع از خروج میلیون‌ها دلار ارز از کشور می‌شود
رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور با اشاره به اینکه دریاچه ارومیه یکی از زیستگاه‌های مهم جهانی برای آرتمیا است، گفت: تنها ۱۰ درصد از آرتمیای این دریاچه در صورت فرآوری نیاز کشور به واردات این محصول دریایی را به صفر می‌رساند.”علی نکویی فرد” با بیان اینکه برداشت آرتمیا از دریاچه ارومیه نیازمند رعایت اصول پژوهش محور زیر نظر مراجع دارای صلاحیت است، اظهار داشت: دریاچه ارومیه می‌تواند منبعی برای صادرات آرتمیا به دیگر کشورها نیز باشد.وی ادامه داد: بیش از ۹۰ درصد آرتمیای مورد نیاز کشور از طرق واردات تامین می‌شود.
آرتمیای دریاچه ارومیه را سال گذشته قاچاقچیان درو کردند! رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور با بیان اینکه طبق دستورالعمل سازمان حفاظت از محیط زیست، برداشت آرتمیا از دریاچه ارومیه فعلا ممنوع است، گفت: متاسفانه در سال گذشته به دلیل محدودیت‌های موجود در برداشت و افزایش آرتمیا در دریاچه ارومیه، برداشت قاچاق این جاندار ریز اتفاق افتاد.وی ادامه داد: با توجه به اینکه آرتمیای صید شده نیازمند یک تکنولوژی خاص جهت فرآوری است، اکثر آرتمیای قاچاق شده دریاچه ارومیه قبل از فروش متاسفانه فاسد شده است.
آرتمیای دریاچه ارومیه، آذربایجان‌غربی را به بودجه دولتی بی نیاز می‌کند
وی قیمت هر کیلوگرم آرتمیا با کیفیت متوسط را چیزی بین ۵۰ تا ۱۲۰ دلار عنوان کرد و ادامه داد: بهره برداری از ظرفیت کامل آرتمیای دریاچه ارومیه می‌تواند آذربایجان‌غربی را به بودجه دولتی بی نیاز کند.وی با بیان اینکه دریاچه ارومیه در حالت عادی می‌تواند علاوه بر تامین نیاز داخلی، سالانه منجر به صادرات ۱۸۰ تن سیست و ۱۲۰ تن آرتمیای زنده به کشورهای دیگر شود، گفت: این ارزیابی از ظرفیت متوسط دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۸ صورت گرفته است.
رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور با مقایسه دریاچه ارومیه با دریاچه نمک آمریکا، بیان کرد: با وجود قوانین محدود کننده برداشت و پایش لحظه‌ای، سالانه بیش از ۲ هزار تن آرتمیا از دریاچه نمک آمریکا برداشت می‌شود که میلیون‌ها دلار ارزش اقتصادی دارد.
آرتمیای زنده دریاچه ارومیه هم اکنون به صفر رسیده است
نکویی فرد با بیان اینکه آرتمیا برای زندگی در دریاچه ارومیه شرایط ویژه‌ای می‌طلبد، اظهار داشت: آرتمیا می‌تواند در آبی تا میزان ۱۵۰ گرم نمک در هر لیتر زندگی کند که امروز در هر لیتر آب دریاچه ارومیه بیش از ۳۵۰ گرم نمک است و شرایط برای آرتمیا به هیچ وجه مناسب نیست.
وی افزود: با کاهش شدید تراز دریاچه ارومیه در سال جاری میزان غلظت نمک آن نیز به شدت افزایش یافته و شرایط سختی برای آرتمیا رقم زده است.
رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور گفت: هم اکنون سیست آرتمیا در دریاچه ارومیه موجود است و به محض مساعد شدن شرایط ما شاهد آرتمیای زنده در دریاچه خواهیم بود.
حمایت کامل از بخش خصوصی در تولید آرتمیا
رییس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور با اعلام اینکه دانش فنی فرآوری و بسته بندی محصولات تولید شده در کشور وجود دارد، گفت: آماده‌ایم تا بدون هیچ چشم داشتی، این دانش را در اختیار بخش خصوصی قرار داده و با توجه به اخذ مجوزهای لازم از صنایع تبدیلی کشاورزی که برای اولین بار برای این مرکز جهت فرآوری سیست و ذی‌توده آرتمیا صادرشده همکاری لازم را برای فرآوری و بسته بندی کیفی محصول داشته باشیم.نکویی فرد بیان کرد: طبق هماهنگی های انجام شده با بخش خصوصی و شیلات استان، تولید کنندگان آرتمیا در فسندوز تحت حمایت های کارشناسی و خدمات پساتولید توسط مرکز تحقیقات آرتمیای کشور هستند.وی با اعلام اینکه از ورود بخش خصوصی به صنعت پرورش آرتمیا در استخرهای خاکی حمایت لازم انجام می‌شود، گفت: در هر هکتار استخر خاکی طی هر دوره ۶ تا ۹ ماهه بسته به شرایط پرورش ۱۰۰ تا ۵۰ کیلوگرم سیست آرتمیا و بیش از ۲ تن ذی توده آرتمیا برداشت می‌شود که درآمدزایی قابل توجهی در زمین های غیر زراعی و آب شور محسوب می‌شود.وی ادامه داد: هزینه احداث هر هکتار استخر خاکی برای پرورش آرتمیا در صورت وجود آب شور حداقل ۵۰ گرم در لیتر نزدیک به ?? میلیون تومان برآورد می‌شود.
دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین زیستگاههای طبیعی آرتمیا در جهان
رییس و بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه و رییس انجمن علمی آبزی پروری ایران، در رابطه با پرورش آرتمیا در ارومیه گفت: دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی آرتمیا در جهان بوده و میزان آرتمیای تولید شده در این دریاچه، سالانه معادل آرتمیای تولید شده در سایر زیستگاههای بزرگ دنیا است.
ناصر آق افزود: آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای شناخته شده در جهان و منحصر به دریاچه ارومیه است که در حالت طبیعی حدود ۵۵ درصد پروتیین و ۱۰ درصد چربی دارد.این محقق ادامه داد: در حال حاضر پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه جزء بهترین مراکز پژوهشی آرتمیا و آبزیان در سطح دنیاست و تاکنون تحقیقات زیادی در ارتباط با تدوین دانش فنی و بیوتکنیک بومی برای پرورش آرتمیا، عمل آوری و فرآوری آن و همچنین در خصوص کاربردهای آرتمیا در تغذیه ماهیان اقتصادی با ارزش انجام داده است.آق با بیان اینکه پرورش و تولید آرتمیا خود یک صنعت بسیار درآمد زاست، بیان کرد: قیمت سیست خشک مرغوب آرتمیا در در بازار ایران در حال حاضر ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تومان و قیمت آرتمیای منجمد حدود شصت هزار تومان است.
نیاز ۴۰ تنی کشور به سیست آرتمیا برای پرورش آبزیان
ییس انجمن علمی آبزی پروری ایران گفت: سالانه ۴۰ تن به سیست آرتمیا (تخم میگو) برای تکثیر و پرورش انواع میگو، ماهیان سرد و گرم آبی و زینتی در کشور نیاز است.
وی با اشاره به پنج طرح تحقیقاتی پیشنهادی در سه بازه زمانی کوتاه، میان و بلندمدت به ستاد احیای دریاچه ارومیه در راستای بازگرداندن حیات دوباره به این دریاچه افزود: توسعه و تکمیل بانک سیست، پایش آرتمیا، اجرای طرح مکانیزاسیون و احداث مرکز پایلوت تکثیر آرتمیا در حاشیه دریاچه از جمله این طرح ها است.وی توسعه صنعت پرورش آرتمیا را از مولفه های اقتصاد مقاومتی و اشتغال و تولید دانست و اظهار کرد: علاوه بر تامین نیاز داخل کشور و ارز آوری، از واردات گونه های کم کیفیت نیز، بی نیاز می شویم.وجود دانش بومی پرورش آرتمیا در آذربایجان‌غربی و بحران دریاچه ارومیه سبب شده تا در سال‌های اخیر، مسوولان آبزی‌پروری در این استان طرح پرورش این جاندار ارزشمند در استخرهای خاکی را رقم بزنند که این امر، روزنه امیدی برای آغاز تولید مصنوعی این ماده مهم غذایی به ویژه در حوزه شیلات شده است.
بی توجهی به بهره برداری از آرتمیای دریاچه ارومیه در دولت‌های گذشته مشهود است
“سید سلمان ذاکر” نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه به پرورش آرتمیا در دریاچه ارومیه در گذشته بی توجهی شده است، گفت: ارزش بهره برداری از آرتمیای دریاچه ارومیه بسیار بالاست و حتی در صورت صادرات، منبع درآمد میلیون دلاری برای کشور خواهد بود که می‌طلبد دولت سیزدهم توجه ویژه‌ای به آن داشته است.
وی با بیان اینکه تاکنون ۹ گونه آرتمیا در دنیا به ثبت جهانی رسیده است، افزود: یکی از مهمترین گونه‌های آرتمیای ثبت شده به نام ” آرتمیا اورمیانا” است که در دریاچه ارومیه زیست می‌کند.وی با بیان اینکه مرکز آرتمیای کشور نیز در بندر گلمانخانه ارومیه واقع شده است، اظهار داشت: شرایط و زیرساخت طبیعی برای پرورش آرتمیا در دریاچه ارومیه مهیا بوده ولی استفاده‌ای از آن نمی‌شود.
نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه آرتمیا یکی از منابع غذایی اصلی ماهی های زینتی و خاویار است، گفت: با پرورش آرتمیا در کشور نه تنها می‌توان مانع خروج ارز از کشور شد بلکه با صادرات آن میلیون ها دلار ارز وارد کشور می شود.
پرورش آرتمیا برای جلوگیری از بیو تروریسم ضروری است
از آنجا که آرتمیا یک منبع اصلی غذا برای میگو محسوب می‌شود و ایران یکی از تولید کنندگان میگو در جهان است؛ اینکه دشمنان کشور با بهره مندی از آرتمیای مسموم در تلاش برای آسیب به صنعت آبزی پروری کشور کنند دور از انتظار نیست؛ به گفته “سجاد دده جانی” کارشناس حوزه کشاورزی مبارزه با بیو تروریسم، جلوگیری از خروج سالانه بیش از ? میلیون دلار و جلوگیری از قاچاق این محصول از ضروریات پرورش آرتمیا در منطقه است.بر اساس اظهارات دیگر کارشناسان اقتصادی در کنار صرفه جویی ارزی استفاده بهینه از ظرفیت‌های بالقوه استان در بخش منابع آبی و تولید آبزیان می تواند علاوه برایجاد فرصت‌های شغلی جدید و کاهش اشتغال در بخش کشاورزی و مصرف آب های زیرزمینی زمینه ایجاد صنایع مرتبط با آبزی‌پروری را نیز در استان توسعه دهد، ظرفیتی که تا کنون کمتر مورد توجه بوده است.کارشناسان و محققان براین باور هستند که بهره برداری ظرفیت کامل آرتمیای دریاچه ارومیه می‌تواند آذربایجان‌غربی را از اتکا به بودجه دولتی بی نیاز کند.آنان معتقدند طبق ارزیابی های انجام شده از ظرفیت ذخایر دریاچه در سال ۱۳۹۸ ذخایر دریاچه ارومیه در حالت عادی می‌تواند علاوه بر تامین نیاز داخلی، سالانه منجر به صادرات ۱۸۰ تن سیست(تخم) و ۱۲۰ تن آرتمیای زنده به کشورهای دیگر شود.
آرتمیا با نام علمی (Artemia) )جانداری است سخت‌پوست که در آب‌های شور زندگی می‌کند، پیش ازبروز تغییرات اقلیمی و تنش آبی، دریاچه ارومیه یکی از غنی‌ترین منابع آرتمیا در جهان شمرده می‌شد؛ آرتمیا به عنوان غذا در صنایع تکثیر و پرورش میگو، ماهی و سایر آبزیان مورد استفاده قرار می‌گیرد.سالانه بیش ازهزار تن سیست (تخم) آرتمیا مورد نیاز آبزی پروری در دنیا می باشد؛ از توده زنده آرتمیا یا سیست آن در تغذیه مراحل نوزادی ماهیان، سخت پوستان و نرم‌تنان سود می‌برند؛ طبق گزارش‌ها، قیمت هر کیلو آرتمیا در بازارهای جهانی با توجه به کیفیت آن حدود ۵۰ تا ۱۳۰ دلار متغیر است.بیش از ۶۰۰ نقطه جهان آرتمیا زیست می کند و دریاچه ارومیه جزو معددود زیست بوم های ارزشمند برای پرورش طبیعی این موجود ارزشمند است.
آرتمیا اورمیانا جزو هفت گونه دوجنسی شناسایی شده در دنیاست و یکی از گونه‌های منحصر به فرد به شمار می‌رود که میزان بالای شوری آب را تحمل می‌کند و در بخش غذایی لارو آبزیان بی‌رقیب است