نمک بی تدبیری در ریه های مردم آذربایجان

شهرام صادق زاده

با یک حساب سرانگشتی می توان دریافت که چه بر سر نگین آبی آذربایجان آمده است که وسعت دریاچه ای که در سال ۱۳۷۷ با مساحتی حدود ۶ هزار کیلومتر مربع در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار داشت بر اثر بی تدبیری ها و بی مسئولیتی مسئولان امر اکنون به ۱۹۹۲ کیلومتر مربع رسیده است!
در بحبوحه بحرانی کم آبی این روزهای دریاچه ارومیه، اهالی سواحل شرقی دریاچه از آغاز خشم هیولای نمکی این پهنای خشک آبی خبر می دهند که می تواند آینده خطرناکی را برای منطقه پدید آورد.
از قرار معلوم، طوفان‌های نمکی در بندر رحمانلو که در جنوب شرقی دریاچه ارومیه و در ۱۰ کیلومتری شهرستان عجب‌شیر قرار دارد شروع شده است که می تواند سرعت آن افزایش یابد.
آنها با تعجب اظهار می دارند اگر به داد دریاچه نرسیم گرفتار هیولای نمک خواهیم شد و به غیر از ما، زندگی مردم ساکن در استانهای شمال و شمالغرب را مختل خواهد نمود!
خشکی می تواند دریاچه ارومیه را به بزرگترین منبع گرد و غبار نمکی تبدیل نماید!
از اواسط دهه ۸۰ روند خشک شدن دریاچه ارومیه – بزرگترین دریاچه داخلی کشور – به محل نگرانی و یکی از بزرگترین دغدغه‌های زیست محیطی کشور و حتی منطقه تبدیل شده است؛ دریاچه‌ای در مرز آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی که خشک شدن آن علاوه‌ بر آثار مخربی که بر اکوسیستم و حیات اجتماعی جوامع بومی منطقه برجای می‌گذارد، می‌تواند این دریاچه را به یکی از بزرگترین منابع گرد و غبار نمکی منطقه تبدیل نماید!
دست اندرکاران، فعالان اجتماعی و اصحاب رسانه فعال در حوزه محیط زیست بر این اعتقاد هستند که با توجه به سرمایه گذاری‌های کلان سخت افزاری صورت گرفته در گذشته برای احیای دریاچه ارومیه و هزینه اعتباری آن از صندوق توسعه ملی، نیازمند توجه دولت سیزدهم برای بهره برداری از این طرح‌ است تا تراز نگین آبی آذربایجان سالانه نزدیک به یک متر افزایش پیدا کند.
اما همانطور که امروز قابل لمس است حساسیت مثبت ایجاد شده در کنار هزینه چند هزار میلیارد ریالی برای احیای دریاچه ارومیه کافی نبوده است؛ تاخیر چند ساله در افتتاح طرح‌های انتقال آب به دریاچه ارومیه سبب شده تا طی سال جاری تراز دریاچه ارومیه به طور چشمگیری کاهش یابد و موجی از انتقادات درست یا اشتباه را به نوع مدیریت احیای نگین آبی آذربایجان وارد کند!
هرچند طرح‌های مهم و چند هزار میلیاردی انتقال آب به دریاچه ارومیه تقریباً به اتمام رسیده و آماده بهره برداری هستند اما رصد فضای مجازی نشان می‌دهد که تسریع در بهره برداری از این پروژه‌های مهم علاوه بر جان بخشیدن دوباره به پیکره دریاچه ارومیه موجی از امید نسبت به نظام و تعهد مسئولان در برابر مطالبات عمومی را ایجاد خواهد کرد.
از سرگیری تکمیل سدها خشک شدن دریاچه ارومیه را در پی خواهد داشت
در حالی‌ که کارشناسان حوزه آب دلایل متعددی از جمله خشکسالی، احداث اتوبان روی دریاچه، احداث بی‌رویه سد و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه را به‌عنوان علل خشک شدن دریاچه ارومیه عنوان کردند که برخی دیگر از کارشناسان سدسازی را در خشک شدن دریاچه بی‌تاثیر می‌دانستند.
یک کارشناس آب ضمن انتقاد از اجرای هرگونه عملیات سدسازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه معتقد است: تلاش برخی مسئولان برای اجرا و تکمیل سد نازلو و سایر سدهای نیمه ساخت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در حالی است که ستاد احیای دریاچه ارومیه مدتی است که عملاً فعالیتی ندارد!
محسن موسوی خوانساری با اشاره به اینکه در سال ۹۲ و در بدو تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه ۳۳ سد مطالعاتی و هفت سد اجرایی با ظرفیت یک میلیارد ۳۰۰ میلیون متر مکعب با دستور هیات دولت متوقف شد افزود: از آن زمان تاکنون مطالعه و اجرای طرح‌های سدسازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ممنوع بود اما متاسفانه در غیبت ستاد احیای دریاچه، برخی مسئولان در تلاش برای اجرایی کردن احداث سدهای نیمه ساخت در حوضه آبریز این دریاچه هستند.
وی با بیان اینکه قرار بود حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ متر مکعب از هفت میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر حوضه دریاچه ارومیه به احیای این دریاچه اختصاص یابد درباره ‌پیامدهای تکمیل سدهای نیمه ساخت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از جمله سد نازلو خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه حجم این سدها بیش از مقدار آب تجدیدپذیر مصرفی خواهد بود از این رو تکمیل آن‌ها باعث افزایش سطح زیرکشت و قطع جریانات آبی به دریاچه ارومیه به میزان بیش از ۱۰۰ میلیون متر مکعب در سال خواهد شد و این امر خشک شدن دریاچه ارومیه را در پی دارد.
پس از ستاد احیای دریاچه ارومیه نوبت به مرکز آینده پژوهی دریاچه رسید!
در حالی بعضی از نمایندگان مجلس و برخی مسئولان استانی بیش از یک سال و به عناوین مختلف به‌ دنبال اجرا و تکمیل ‌پروژه‌های سد سازی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بودند که نه تنها حق‌آبه این دریاچه کامل ‌پرداخت نشده بلکه به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی تراز آن ۶۲ سانتی‌متر و وسعت آن ۱۵۴۶ کیلومتر مربع نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است.
هرچند انتقادات زیادی به ستاد احیای دریاچه ارومیه مبنی بر عدم موفقیت در احیای این دریاچه علی‌رغم هزینه‌کرد ۱۵ هزار میلیارد تومانی این ستاد طی ۸ سال گذشته همچنین اجرای طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه علی‌رغم مخالفت بسیاری از کارشناسان وارد است اما به‌نظر می‌رسد که از سرگیری طرح‌ها رمق و جانی برای بزرگترین دریاچه شور خاورمیانه باقی نمی‌گذارد!
پس از شکست ایده ستاد احیای دریاچه ارومیه، اینک مرکز آینده پژوهی دریاچه ارومیه در یک‌ هزار و ۳۰۰ متر مربع در محل محیط بانی رشکان ارومیه با محدوده ۲۵ هکتاری احداث شده است.
تاکنون ۶۰ میلیارد ریال برای این مرکز هزینه شده و حدود ۳۰ میلیارد ریال دیگر برای اتمام کامل آن مورد نیاز است.
این مرکز در راستای پیگیری اهداف ستاد احیای دریاچه ارومیه و پایش پروژه های احیای دریاچه، هماهنگی دستگاه های اجرایی در احیای دریاچه ارومیه، مطالعات پیش بینی آینده دریاچه و برنامه ریزی جهت راهبری آن احداث شده است.
بدین ترتیب، سازمان حفاظت محیط زیست در حالی در انتظار سکاندار جدید نگین آذربایجان است که زمزمه‌ها و تلاش‌هایی برای اجرا و تکمیل پروژه‌های سدهای نیمه ساخت حوضه دریاچه ارومیه مطرح شده است که تبعاتی به همراه خواهد داشت!