ایرنا نوشت، روستاها که روزگاری چهره‌ای آرام و سبز داشتند، این روزها با پدیده‌ای مواجه شده‌اند که سیمای سنتی و طبیعی‌شان را دگرگون کرده است؛ «ویلاباغ‌ها». ساخت‌وسازهای بی‌رویه در دل باغ‌های میوه و زمین‌های کشاورزی، چهره روستا را تغییر داده و هویت کشاورزی آن را در معرض نابودی قرار داده است.

این میهمانان ناخوانده نه تنها ترکیب منظم باغ‌های میوه و مزارع را بر هم زده‌اند، بلکه آرام‌آرام راه نابودی زمین‌های حاصلخیز را هموار می‌کنند. امروز در بسیاری از روستاها، منظره‌ی دیوارهای بلند سیمانی جای باغ‌های باز و درختان پرثمر را گرفته است؛ تا جایی که روستا نه به روستا شباهت دارد و نه به شهر، بلکه سرگردانی میان این دو است.

از باغ‌های بی‌حصار تا دیوارهای بلند سیمانی

روزی نه‌چندان دور، باغ‌های میوه در روستاها بدون دیوار، درب و کوچه وجود داشتند؛ مرزی میان باغ‌ها نبود و مردم آزادانه در میان درختان رفت‌وآمد می‌کردند. اما امروز، بیشتر باغ‌ها در حصار دیوارهایی بلند اسیر شده‌اند. هر باغ برای خود کوچه، درب آهنی، آیفون تصویری و حتی پلاک دارد؛ گویی دیگر با روستا روبه‌رو نیستیم بلکه با شهرک‌های بی‌نام و نشان طرفیم.

همین دیوارها، نه تنها چهره‌ی روستا را زشت کرده‌اند بلکه تردد اهالی را نیز دشوار ساخته‌اند. راه‌های میان مزارع تنگ و بسته شده و کشاورزان برای رسیدن به زمین‌هایشان ناچارند مسیرهای طولانی و خطرناک طی کنند، مسیرهایی که گاه به حادثه ختم می‌شود.

قانونی که نادیده گرفته می‌شود

طبق قانون، دیوارکشی به دور باغ‌های میوه و زمین‌های کشاورزی ممنوع است، اما در عمل، این قانون چندان جدی گرفته نمی‌شود. در بسیاری از روستاها، روابط جای ضوابط را گرفته و شوراهای روستایی گاهی در برابر این تخلف سکوت می‌کنند. در پاسخ به اینکه چرا اجازه چنین ساخت‌وسازهایی داده می‌شود، تنها سکوت باقی می‌ماند؛ سکوتی که به گسترش ویلاباغ‌ها دامن می‌زند.

بحران آب و نابرابری در مصرف

ویلاباغ‌ها فقط چهره روستا را تغییر نداده‌اند، بلکه به منابع حیاتی آن نیز آسیب رسانده‌اند. بسیاری از این ویلاها از آب، برق و گاز روستایی استفاده می‌کنند؛ امری که سبب شده اهالی روستا، به‌ویژه در فصول گرم و ایام تعطیل، با کم‌آبی و حتی بی‌آبی مواجه شوند.

یکی از بانوان روستایی در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: از وقتی این ویلاباغ‌ها ساخته شده‌اند، ما با مشکل بی‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کنیم. بعضی روزها چند روز پشت‌سر هم آب قطع می‌شود. حق ما را کسانی می‌گیرند که فقط برای خوش‌گذرانی به روستا می‌آیند.

به گفته او، دلالان سودجو با خرید و فروش باغ‌های میوه و زمین‌های کشاورزی، نقش اصلی را در گسترش این پدیده دارند. آن‌ها زمین‌های حاصلخیز را تکه‌تکه می‌فروشند تا تبدیل به ویلاهایی شوند که نه کشاورزی دارند و نه محصولی، جز سیمان و حصار.

وصله‌های ناجور به پیکر روستاها

عیسی عزیزنژاد، مردم‌شناس و پژوهشگر ارومیه‌ای،  می‌گوید: ویلاباغ‌ها وصله‌های ناجوری بر پیکر روستاها هستند. این پدیده نه‌تنها طبیعت و باغ‌های میوه را می‌بلعد، بلکه روح و اصالت روستایی را هم از بین می‌برد.

عیسی عزیزنژاد ادامه داد: سودجویان چهره زیبای طبیعت و باغات را عوض می‌کنند آنها با ساخت ویلاهایی با سبک معماری غربی علاوه برنابودی معماری کهن روستایی، طبیعت بکر منطقه و باغ‌های میوه را نشانه گرفته و به عمر آنها پایان می‌دهند.

او با انتقاد از گسترش بی‌رویه ساخت‌وسازها در اراضی کشاورزی افزود: سودجویان با ساخت ویلاهایی با سبک معماری غربی، نه تنها معماری بومی و کهن روستا را نابود می‌کنند، بلکه طبیعت بکر منطقه و باغ‌های میوه را نیز از بین می‌برند. این روند نگران‌کننده روزبه‌روز در حال گسترش است و اگر متوقف نشود، چیزی از زیبایی روستاها باقی نخواهد ماند.

این پژوهشگر تأکید کرد: سوداگران زمین حاشیه‌ی روستاها را تصرف کرده‌اند؛ کافی است به یکی از روستاهای اطراف ارومیه نزدیک شوید تا دیوارهای بلند و ویلاهای رنگارنگ را به جای باغ‌های میوه و زمین‌های کشاورزی ببینید.

تیشه بنگاه‌های معاملاتی بر ریشه‌ کشاورزی

غلام اکبرپور، کشاورز یکی از روستاهای اطراف ارومیه، نیز از وضعیت پیش‌آمده گلایه دارد: امروز برخی بنگاه‌های معاملاتی کار خود را به دل طبیعت کشانده‌اند و در میان باغ‌های میوه و زمین‌های کشاورزی دفتر زده‌اند. تیشه این بنگاه‌ها ریشه کشاورزی را می‌زند؛ زمین‌ها را قطعه‌قطعه می‌کنند، می‌فروشند و از هر وجب آن ثروت کلانی به دست می‌آورند.

او با اشاره به زمینی که روزگاری باغ سیب پرمحصولی بود گفت: این زمین عریض و طویل را تکه‌تکه کردند، فروختند و خریداران، همه درختان را بریدند و به‌جایش ویلا ساختند. دیگر اثری از آن باغ‌ها و سایه درختان باقی نمانده است.

این کشاورز با نگرانی ادامه داد: ویلاباغ‌ها نه تنها زمین‌ها را نابود کرده‌اند، بلکه گاهی به محل تجمع افرادی تبدیل شده‌اند که با رفتارهای نامناسب، آبروی روستاییان را خدشه‌دار می‌کنند. بسیاری از آن‌ها نه روستایی‌اند و نه کشاورز، اما رفتارشان به حساب اهالی گذاشته می‌شود.

به گفته‌ی او، از وقتی پای دلالان و مشاوران املاک به روستاها باز شد، هر روز یک باغ فروخته می‌شود. خریداران نه درخت می‌کارند و نه علاقه‌ای به باغداری دارند؛ تنها به دنبال تفریح و خوش‌گذرانی‌اند. اگر این روند ادامه پیدا کند، شاید تا چند سال دیگر از باغ‌های سیب و انگور ارومیه فقط نامی باقی بماند.

برخورد قانونی با سودجویان زمین

در همین زمینه، صفر حسین‌زاده، مدیر امور اراضی آذربایجان غربی، از اجرای ۲۰ حکم قضایی در مهرماه امسال خبر داد و گفت: بیش از پنج‌هزار مترمربع از اراضی کشاورزی استان که به‌صورت غیرمجاز تغییر کاربری یافته بود، تخریب و به چرخه تولید بازگردانده شد. هدف ما برخورد قاطع با زمین‌خواران و افرادی است که با انگیزه سود شخصی، زمین‌های حاصلخیز را از چرخه تولید خارج می‌کنند.

او افزود: تغییر کاربری غیرقانونی اراضی، تهدیدی جدی برای امنیت غذایی و نظم اجتماعی روستاهاست و موجب شکل‌گیری بافت‌های بی‌هویت و بدون زیرساخت می‌شود.

یگان حفاظت اراضی؛ برخورد قاطع و پایش هوشمند

سرهنگ تقی‌زاده، فرمانده یگان حفاظت اراضی آذربایجان غربی نیز از شناسایی بیش از دو هزار مورد تغییر کاربری غیرمجاز در ۶ماهه نخست سال جاری خبر داد و گفت: توسعه ویلاسازی در اراضی کشاورزی، تهدیدی مستقیم برای امنیت غذایی مردم است. با هرگونه ساخت‌وساز و تخریب زمین‌های زراعی با قاطعیت برخورد می‌کنیم.

وی توضیح داد: اجرای حکم‌های قلع و قمع در سطح شهرستان‌ها با حضور نیروهای انتظامی و نمایندگان دادستان انجام می‌شود. خریداران زمین‌های کشاورزی باید پیش از معامله، از اداره امور اراضی مشاوره بگیرند تا گرفتار ضررهای مالی و حقوقی نشوند.

سرهنگ تقی‌زاده با اشاره به اهمیت مشارکت مردم افزود: گزارش‌های مردمی از طریق سامانه ۱۳۱ نقشی تعیین‌کننده در صیانت از اراضی کشاورزی دارد. این سامانه به‌صورت شبانه‌روزی آماده دریافت گزارش‌ها و اعزام گشت‌های حفاظتی است. در کنار آن، پایش هوشمند اراضی با استفاده از فناوری‌های نوین و تصاویر ماهواره‌ای در سراسر استان فعال شده است.

وی تأکید کرد: امنیت غذایی کشور، یکی از ارکان اقتدار ملی است و حفاظت از زمین‌های کشاورزی تنها با عزم همگانی، مشارکت مردمی و اجرای دقیق قانون ممکن خواهد بود.

ویلاباغ‌ها؛ سایه سنگینی بر جان زمین‌های حاصلخیز آذربایجان‌غربی

آذربایجان غربی با برخورداری از ۸۴۰ هزار هکتار اراضی زیر کشت و یک میلیون هکتار زمین زراعی و قابل کشت، یکی از قطب‌های اصلی تولید محصولات کشاورزی در کشور به شمار می‌رود. اما در سال‌های اخیر، روند روبه‌افزایش ویلاسازی در اراضی کشاورزی، چهره این استان حاصلخیز را دگرگون کرده و زنگ خطر نابودی سرمایه‌های طبیعی و غذایی منطقه را به صدا درآورده است.

بر اساس آمارهای غیررسمی، صدها هکتار از زمین‌های کشاورزی و باغ‌های میوه در استان، به‌ویژه در حاشیه شهر ارومیه و شهرستان‌های اطراف، به ویلاهای کوچک و بزرگ تبدیل شده‌اند. این روند اگرچه در ظاهر جلوه‌ای زیبا از توسعه دارد اما در باطن، مرگ تدریجی زمین‌های حاصلخیز و تضعیف امنیت غذایی را در پی دارد.

هم‌افزایی برای نجات زمین‌های کشاورزی

کارشناسان و فعالان محیط‌زیست معتقدند که تنها با هم‌افزایی و همکاری جدی دستگاه‌های متولی، از جمله جهاد کشاورزی، امور اراضی، دادستانی، و البته مشارکت آگاهانه مردم، می‌توان مانع ادامه این روند خطرناک شد. همکاری مردم در گزارش تخلفات و مطالبه‌گری از نهادهای اجرایی، همان حلقه مفقوده‌ای است که می‌تواند ثروت عظیم زمین‌های کشاورزی آذربایجان غربی را از گزند سودجویان حفظ کند. در غیر این صورت، باید منتظر تکرار اتفاقات تلخ و نابودی تدریجی میراث طبیعی استان بود.

تکرار تاریخ، در سکوت بی‌تفاوتی

شاید برخی بپرسند اگر باغ‌های میوه در حال نابودی‌اند، پس این همه باغ سیب و انگور در اطراف ارومیه چیست؟ پاسخ روشن است، هر فاجعه‌ای سرآغازی دارد. روزگاری باغ‌های توت ارومیه نیز سبز و پرشکوفه بودند؛ اما در سایه بی‌توجهی، به آرامی از میان رفتند و اکنون فقط در خاطره‌ها زنده‌اند. امروز نیز همان بی‌تفاوتی، در برابر گسترش ویلاسازی‌ها در دل باغ‌ها و روستاها در حال تکرار است. اگر اقدامی جدی صورت نگیرد، ممکن است سرنوشت باغ‌های انگور و سیب ارومیه نیز به سرنوشت توتستان‌های فراموش‌شده دچار شود.

زنگ خطر برای باغ‌های روستایی

بی‌توجهی به قانون و بی‌اعتنایی به ارزش زمین‌های زراعی باعث شده است تا بسیاری از باغ‌های میوه و اراضی کشاورزی به جایگاه ویلاها و ساختمان‌های چندطبقه تبدیل شوند؛ زمین‌هایی که روزی محل تلاش، زندگی و امید کشاورزان بودند، اکنون به سرمایه‌های لوکس شهری بدل شده‌اند. اگر این روند ادامه پیدا کند، نه از باغ‌های میوه اثری خواهد ماند، نه از روستا بوی زندگی. روستا، همان‌طور که کشاورزان می‌گویند، زمین باید بوی خاک بدهد نه بوی سیمان.